کارگاه «گزارش سیاستی: چیستی، ساختار و نحوه نگارش» برگزار شد

سازمان‌های دولتی در کشورها برای پاسخ به مسائل عمومی متنوع نیازمند پاسخ‌های سیاستی مناسب و قابل اجرا هستند. این گزینه‌های سیاستی به صورت متداول محصولات نهایی برنامه‌های پژوهشی دانشگاه‌ها، پژوهشکده‌ها، اندیشکده‌ها و سازمان‌های جامعه مدنی هستند. تدوین درست گزینه‌های سیاستی و ارائه مناسب آن‌ها به سیاستگذاران احتمال پاسخ مناسب به مسائل پیش روی دولت‌ها را افزایش می‌دهد و بر همین اساس پژوهشکده مطالعات توسعه جهاد دانشگاهی با همراهی مرکز توانمندسازی حاکمیت و جامعه سازمان جهاد دانشگاهی کارگاه تدوین گزارش‌های سیاستی و راهبردی را برگزار کردند. در ادامه این گزارش اهم مباحث مورد بحث در این کارگاه ارائه می‌شود.

جایگاه گزارش سیاستی در زنجیره سیاست‌گذاری

هراسانی درباره جایگاه گزارش سیاستی بیان کرد: زنجیره سیاست‌گذاری از چهار بازیگر اصلی شامل مردم و ذینفعان، سیاستمداران، طراحان سیاست و مجریان سیاست تشکیل شده است. در چنین زنجیره‌ای، مردم مسائل را به سیاستمداران منتقل می‌کنند، سیاستمداران مسائل مورد نظر را در دستورکار سیاسی خود قرار می‌دهند و از طراحان سیاست می‌خواهند پاسخ سیاستی مناسب را برای آن‌ها مشخص کنند، تا این سیاستمداران آنها را انتخاب کنند و در نهایت مجریان این سیاست‌های تصویب شده را بر مردم و ذینفعان اعمال می‌کنند.

گزارش‌های سیاستی بسته به نوع می‌توانند از طرف ذینفعان و مردم به دست سیاستمداران برسد و یا از طرف طراحان سیاست در دستگاه‌های دولتی تدوین شود. به عنوان مثال مجموعه گزارش‌های سیاستی که توسط سازمان‌های جامعه مدنی برای حفاظت از محیط زیست و یا حمایت از کودکان کار تدارک دیده می‌شود به صورت ماهوی تفاوت‌هایی با گزارش‌های سیاستی تهیه شده توسط سازمان‌های دولتی مرتبط دارد

گزارش سیاستی چیست؟

گزارش سیاستی از زیرمجموعه وایت پیپر‌ها شناخته می‌شود. وایت پیپرها اسناد اطلاعاتی‌ای هستند که با هدف برجسته‌سازی ویژگی‌های یک راه‌حل، محصول یا خدمت تدوین می‌شوند. وایت پیپرها را می‌توان به سه دسته زمینه‌ای (Backgrounder)، لیستی (Numbered list) و مبتنی بر راهکار- مسئله طبقه بندی کرد. گزارش‌های سیاستی در زیرمجموعه دسته مبتنی بر راهکار- مسئله طبقه‌بندی می‌شود.

تفاوت اصلی وایت پیپرها با گزارش‌های پژوهشی را باید در سه محول خلاصه کرد:
-    گزارش‌های پژوهشی بر پایه سوال شکل می‌گیرند، اما وایت‌پیپرها بر پایه مشکل شکل می‌گیرند؛
-    گزارش‌های پژوهشی بر تبیین متمرکز هستند، اما وایت‌پیپرها بر راهکار متمرکز می‌شوند؛
-    گزارش‌های پژوهشی معمولا پژوهش‌های دسته‌اول هستند، اما وایت پیپرها از سایر پژوهش‌ها بهره می‌برند.

گزارش سیاستی، تحلیل‌های انتقادی یک موضوع یا مشکل اجتماعی مهم هستند که شامل پژوهش و توسعه یک طرح قابل دفاع (پیشنهاد سیاست) برای حل مشکل و فرمول بندی راهبردها و برنامه‌های قابل اجرا است. این گزارش‌ها به دو نوع بی‌طرفانه و حمایت‌گرانه دسته‌بندی می‌شوند. در نوع اول اطلاعات درباره جایگزین‌های سیاستی به صورت متوازن در اختیار مخاطب قرار می‌گیرد، اما در نوع حمایت‌گرانه آن اطلاعات معطوف به حمایت از یک گزینه سیاستی مشخص است.

ساختار گزارش‌های سیاستی

به طور کلی ساختار گزارش‌های سیاستی را باید به چهار بخش کلی تقسیم بندی کرد. در گزارش‌های سیاستی ابتدا مشکل مورد نظر بیان و ابعاد آن به طور مفصل بیان می‌شود، در بخش بعدی پیشینه، دلایل، سیاست‌های دولتی فعلی درباره آن و موضوعات دیگر بحث خواهد شد. بخش سوم گزارش‌های سیاستی به ارائه گزینه‌ها و پاسخ‌های سیاستی ممکن برای آن مشکل اختصاص دارد. در نهایت بخش چهارم یک گزارش سیاستی، گزینه‌های سیاستی با یکدیگر مقایسه و بهترین آن‌ها به سیاستگذار پیشنهاد می‌شود.

ابزارهای متعددی برای استخراج و مقایسه گزینه‌های سیاستی وجود دارد که در این کارگاه مواردی همچون بنچمارکینگ، تحلیل هزینه-فایده، تحلیل سوآت، تحلیل ذینفعان، تحلیل فضای اجرا، تحلیل پستل و موارد متعدد دیگری مورد بحث قرار گرفت.
بر اساس مطالب ارائه شده در این کارگاه یک گزارش سیاستی باید شامل خلاصه مدیریتی دقیق و متمرکز بر بیان مشکل و پاسخ‌های آن باشد. علاوه بر این، تمام گزاره‌های ارائه شده در گزارش سیاستی باید مبتنی بر شواهد ارائه شده باشد و منبع تمام داده‌ها در گزارش قید شده باشد.

بخش پایانی این کارگاه به توضیح «خلاصه سیاستی» و شباهت‌ها و تفاوت‌های آن با گزارش سیاستی اختصاص داده شد و در نهایت نکاتی خارج از چارچوب بیان شد که مبتنی بر شیوه طراحی گزارش‌های سیاستی، مخاطب‌شناسی و هماهنگی گزارش سیاستی با شخصیت مخاطب و سایر نکات بود.
در انتهای این کارگاه مقرر شد جلسه دوم این کارگاه با ماهیت عملی به تدوین و تحلیل و ارزیابی گزارش‌های سیاستی تدوین شده توسط مشارکت‌کنندگان در کارگاه اختصاص داده شود.